Door Roelof KleinJan, directeur en veiligheidskundige
Steeds meer opdrachtgevers eisen dat medewerkers beschikken over een VCA diploma. En toch gebeuren er nog veel te veel ongevallen. VCA leidt tot schijnveiligheid. Bovendien is de bewustwording en betrokkenheid op de werkvloer niet wat het zou moeten zijn.
Kleine momenten van onoplettendheid kunnen leiden tot ernstige gevolgen. Neem bijvoorbeeld het stil zetten van een machine voor het verhelpen van een storing. Als andere werknemers op de werkvloer niet weten waarom de machine stil staat en deze uit goede bedoelingen weer aanzetten kunnen er nare situaties met mogelijk letsel ontstaan. Een van de oorzaken is hier de positie van de veiligheidskundige. Werknemers geven aan dat veiligheid het terrein van de veiligheidskundige is en dat zij zich daar niet mee bezig hoeven te houden. Maar aan de andere kant mag die veiligheidskundige zich ook weer niet te veel met hun werkprocessen bemoeien. Want wie werkt er nu al dertig jaar met die machine? Juist, die medewerker zelf. Die hoef je niets over veiligheid te vertellen, want het gaat al dertig jaar goed……. Bovendien heeft hij zijn veiligheidspapiertje gehaald, het VCA diploma. En daar zit nu juist een van de problemen.
Het VCA diploma leidt tot schijnveiligheid. Veel werkgevers zien het als excuus om verder niets te doen aan instructie. Terwijl VCA opleidt tot een heel basaal niveau. Je krijgt iets over valgevaar, giftige stoffen en fysische risico’s. De achtergronden, waarom al die zaken in de wet staan, leer je niet. Bovendien wordt er tegenwoordig ook minder tijd aan opleiding besteed. Vroeger zat je drie dagen bij elkaar over veiligheid te brainstormen. Nu is dat teruggebracht tot een halve dag examentraining. Je ziet mensen bij het examen cruciale vragen fout beantwoorden, daar geen terugkoppeling op krijgen en toch slagen voor het VCA als geheel. Ik mis betrokkenheid en bewustwording.
Een werknemer die zich wel bewust is van bepaalde risico’s, gedraagt zich heel anders dan een werknemer die dat niet is. Hij zal een stuk meer betrokken zijn. De veiligheidskundige kent het belang van veilig werken, maar op de werkvloer is die bewustwording er minder. Die bewustwording moet plaatsvinden in iedere laag van de organisatie.
Alle medewerkers zouden betrokken moeten zijn. Door het overbrengen van de juiste kennis en ervaring zorg je ervoor dat mensen betrokken raken. Daar zijn drie zaken voor nodig. Allereerst moeten alle medewerkers de gevaren kennen (bewustwording) – en dat behelst meer dan je zou denken. Bij een verbouwing ga je er bijvoorbeeld vanuit dat de spanning is afgeschakeld. Maar heb je ook rekening gehouden met verborgen spanning? Bijvoorbeeld door de kinetische energie van een vliegwiel dat nog draait? Ten tweede moet de werkgever daar beleid op voeren. En ten derde moet hij zijn medewerkers informeren. Deze drie punten zijn terug te vinden in de Arbowet. Dat inventariseren van de risico’s (RI&E) staat in artikel 5, het beleid in artikel 3 en de informatieplicht in artikel 8. Maar de praktijk is weerbarstig: je ziet dat die drie stappen onvoldoende worden doorlopen.
Om een goed veiligheidsbeleid te voeren waarbij alle medewerkers betrokken worden en zich bewust zijn van de risico’s is het belangrijk dat er een brug wordt geslagen tussen veiligheidskundige en management en de werkvloer. Er is veel kennis op de werkvloer aanwezig maar vaak is dit niet voldoende. Wat je nodig hebt, zijn niet alleen veilige middelen. Een werknemer moet zich ook vrij voelen om maatregelen te nemen om de veiligheid te verhogen. Dus moet er naast die veilige middelen ook sprake zijn van een veilige structuur en een veilige cultuur. Passende opleidingen en trainingen op het gebied van veiligheid dragen hier aan bij. Maar voor betrokkenheid en bewustwording is meer nodig dan kennis alleen. Het VCA diploma is veel te beperkt. Niet iedereen kan en wil doorgroeien tot veiligheidskundige. Dus moeten er medewerkers worden opgeleid tot een kennisniveau dat daartussenin ligt. Die moeten weten hoe ongevallen ontstaan, hoe je medewerkers bij veiligheid kunt betrekken, hoe je ze motiveert om bijvoorbeeld een afschakel iedere keer weer in werking te zetten. Tijdens zo’n opleiding leren die medewerkers niet alleen wat een taakrisicoanalyse is, ze moeten die ook zelf uitvoeren. Daardoor ontdekken ze dat dit geen academische, op kantoor bedachte vaardigheid is. En daardoor worden ze enthousiast voor veiligheid en zullen ze collega’s aansteken. Door zo’n opleiding aan te bieden creëer je, naast de basiskennis, aandacht voor bewustwording en betrokkenheid op het gebied van veiligheid.